Kritikan Ibnu Taimiyyah terhadap Al-Ghazali: Perbandingan Pemikiran dalam Tradisi Islam

Ibnu Taimiyyah (1263-1328) dan Imam Al-Ghazali (1058-1111) adalah dua tokoh penting dalam sejarah intelektual Islam yang memberikan sumbangan besar kepada pelbagai bidang ilmu, termasuk teologi, falsafah, dan fiqh. Namun, hubungan antara pemikiran mereka sering kali menjadi bahan perdebatan. Ibnu Taimiyyah, seorang ulama yang terkenal dengan pendekatan literal terhadap Al-Quran dan Sunnah, mengkritik beberapa aspek pemikiran Al-Ghazali, khususnya dalam bidang falsafah dan tasawuf. Artikel ini akan membahas secara mendalam kritikan Ibnu Taimiyyah terhadap Al-Ghazali serta implikasinya terhadap pemikiran Islam.

Latar Belakang Pemikiran Al-Ghazali

Imam Al-Ghazali, dikenali sebagai "Hujjatul Islam," adalah seorang ahli falsafah, ahli teologi, dan sufi yang menulis karya monumental seperti Ihya' Ulum al-Din dan Tahafut al-Falasifah. Dalam karyanya, Al-Ghazali mengkritik para ahli falsafah Islam, khususnya Al-Farabi dan Ibn Sina, atas pandangan mereka yang dianggap menyimpang daripada ajaran Islam. Al-Ghazali berusaha untuk menyelaraskan pemikiran falsafah dengan kerangka akidah Islam melalui pendekatan teologi Asy’ari dan tasawuf.

Namun, pandangannya yang bersifat kompromi dan penggunaan akal dalam memahami agama menarik kritikan daripada ulama lain, termasuk Ibnu Taimiyyah.

Pendekatan Ibnu Taimiyyah terhadap Falsafah dan Tasawuf

Ibnu Taimiyyah, sebaliknya, adalah seorang ulama yang tegas berpegang kepada tafsiran literal Al-Quran dan Sunnah. Beliau menentang penggunaan logik Yunani dalam memahami agama dan memandang falsafah sebagai ancaman kepada keimanan. Dalam bidang tasawuf, Ibnu Taimiyyah mengakui keperluan untuk memperbaiki jiwa tetapi menolak unsur-unsur tasawuf yang dianggap bercanggah dengan syariat, seperti konsep "wahdatul wujud" yang dipopularkan oleh Ibn Arabi.

Kritikan Ibnu Taimiyyah terhadap Al-Ghazali

1. Penggunaan Akal dalam Teologi
   Ibnu Taimiyyah mengkritik Al-Ghazali kerana menggunakan akal secara berlebihan dalam teologi, terutamanya dalam Tahafut al-Falasifah. Al-Ghazali dalam karya ini menolak beberapa pandangan falsafah seperti keabadian alam semesta dan pengetahuan Tuhan tentang perkara khusus. Walaupun Ibnu Taimiyyah bersetuju dengan penolakan Al-Ghazali terhadap falsafah Yunani, beliau menganggap pendekatan Al-Ghazali yang menggunakan logik sebagai berbahaya.

   Ibnu Taimiyyah percaya bahawa akal mempunyai hadnya dan tidak boleh digunakan untuk mengatasi wahyu. Beliau menuduh Al-Ghazali sebagai terlalu bergantung kepada logik Aristotelian, yang boleh membawa kepada keraguan terhadap ajaran Islam.

2. Tasawuf dan Amalan Mistisisme
   Al-Ghazali dikenali dengan usaha mengharmonikan tasawuf dengan syariat Islam, seperti yang terlihat dalam Ihya' Ulum al-Din. Namun, Ibnu Taimiyyah mengkritik pendekatan ini dengan alasan bahawa ia membuka pintu kepada bid’ah dan amalan yang tidak berasas dalam agama.

   Ibnu Taimiyyah menolak amalan-amalan tasawuf tertentu yang dianggapnya melampaui batas syariat. Beliau berhujah bahawa pendekatan Al-Ghazali terhadap tasawuf terlalu subjektif dan kurang berpandukan dalil-dalil tekstual. Bagi Ibnu Taimiyyah, ibadah mestilah berasaskan kepada ajaran yang jelas daripada Al-Quran dan Sunnah, bukan pengalaman mistik individu.

3. Isu Kesesatan dalam Pemikiran Falsafah
   Dalam Dar' Ta'arud al-‘Aql wa al-Naql, Ibnu Taimiyyah mengkritik usaha Al-Ghazali untuk menyelaraskan falsafah dengan teologi Islam. Beliau menegaskan bahawa pendekatan ini menimbulkan percanggahan antara akal dan wahyu. Menurut Ibnu Taimiyyah, falsafah Yunani, seperti yang digunakan oleh Al-Ghazali, membawa kepada kesimpulan yang bertentangan dengan keimanan, khususnya dalam isu ketuhanan dan sifat Tuhan.

   Ibnu Taimiyyah menolak idea bahawa falsafah boleh menjadi alat untuk memahami agama, kerana ia berasal daripada sumber yang tidak berasaskan wahyu.

4. Pendekatan terhadap Epistemologi
   Al-Ghazali memperkenalkan konsep epistemologi yang mengutamakan pengalaman mistik sebagai salah satu cara mencapai kebenaran. Dalam Al-Munqidh min al-Dalal, beliau menulis tentang pengalamannya dalam mencari kebenaran melalui tasawuf. Bagi Ibnu Taimiyyah, pendekatan ini bermasalah kerana ia mengutamakan pengalaman subjektif berbanding dalil-dalil syariat.

   Ibnu Taimiyyah berhujah bahawa kebenaran harus berdasarkan kepada wahyu yang jelas dan bukan kepada pengalaman mistik individu, yang boleh membawa kepada penyelewengan.

Implikasi Perdebatan

Kritikan Ibnu Taimiyyah terhadap Al-Ghazali mencerminkan dua pendekatan yang berbeza dalam memahami agama. Al-Ghazali mewakili pendekatan yang lebih inklusif, yang berusaha untuk menggabungkan akal, wahyu, dan pengalaman mistik. Sebaliknya, Ibnu Taimiyyah mewakili pendekatan yang lebih tekstualis dan menolak sebarang usaha untuk mentafsirkan agama di luar kerangka literal.

Perdebatan ini terus mempengaruhi dunia Islam hingga kini. Pendekatan Al-Ghazali menjadi asas kepada tradisi Asy’ari dan tasawuf, manakala pandangan Ibnu Taimiyyah memberikan inspirasi kepada gerakan pembaharuan seperti Salafiyyah.

Kesimpulan

Kritikan Ibnu Taimiyyah terhadap Al-Ghazali bukan hanya perbezaan intelektual tetapi juga mencerminkan perdebatan mendalam tentang sifat agama dan bagaimana ia harus difahami. Walaupun kedua-dua tokoh ini mempunyai pendekatan yang berbeza, sumbangan mereka tetap relevan dalam usaha memahami Islam secara menyeluruh. Perbezaan ini, jika dilihat secara positif, dapat memperkayakan tradisi intelektual Islam dan menyediakan ruang untuk dialog yang konstruktif antara pelbagai pendekatan dalam memahami agama.